ในยุคที่คนรุ่นใหม่เริ่มใส่ใจสุขภาพมากขึ้น “การตรวจค่าไต” กลายเป็นหนึ่งในการตรวจสุขภาพที่ได้รับความนิยมอย่างต่อเนื่อง หนึ่งในค่าที่มีความสำคัญคือ “Creatinine” ซึ่งสามารถบ่งบอกถึงการทำงานของไตได้อย่างแม่นยำ หลายคนอาจสงสัยว่า Creatinine คืออะไร ทำไมจึงสำคัญ ค่าไตปกติเท่าไหร่ และมีผลกระทบอย่างไรกับสุขภาพหากผิดปกติ บทความนี้จะพาคุณไปทำความเข้าใจอย่างละเอียด พร้อมแนะนำแนวทางดูแลสุขภาพค่าไตอย่างถูกต้อง
ตรวจการทำงานของไต ตรวจอย่างไร สำคัญแค่ไหน?
ก่อนจะเข้าสู่รายละเอียดของ Creatinine คือ เราควรเข้าใจการตรวจวัดการทำงานของไตเสียก่อน โดยทั่วไปแล้วการตรวจการทำงานของไตทำได้หลายวิธี แต่ที่ใช้กันบ่อยคือ การตรวจเลือดและตรวจปัสสาวะ โดยมีค่าหลักที่ใช้พิจารณา ได้แก่ ค่าไต Creatinine, BUN ปกติ, และ eGFR
BUN คือ ค่าย่อของ Blood Urea Nitrogen ซึ่งเป็นสารของเสียที่ไตต้องกรองออก หากค่านี้สูงอาจหมายถึงไตทำงานไม่เต็มที่ ส่วน eGFR หรือ Estimated Glomerular Filtration Rate เป็นค่าที่บอกความสามารถในการกรองของไต โดยมี eGFR ค่าปกติ อยู่ที่มากกว่า 90 มล./นาที/1.73 ม.² ซึ่งสะท้อนว่าไตยังทำงานได้ดี
ในขณะที่ค่า Creatinine คือ ของเสียจากกล้ามเนื้อที่ไตต้องกรองออกจากเลือด หากค่า Creatinine สูงกว่าค่าปกติ อาจบ่งบอกว่าไตกำลังมีปัญหา
Creatinine คืออะไร? ค่าที่ไม่ควรมองข้ามเมื่อพูดถึงสุขภาพไต
Creatinine คือ สารประกอบของเสียที่เกิดจากกระบวนการเมตาบอลิซึมของกล้ามเนื้อ โดยเฉพาะในกล้ามเนื้อลาย ซึ่งจะถูกปล่อยเข้าสู่กระแสเลือดอย่างต่อเนื่อง และกำจัดออกทางไตผ่านปัสสาวะ โดยทั่วไปแล้ว Creatinine ค่าปกติ จะอยู่ที่ประมาณ
- ผู้ชาย: 0.74 – 1.35 มก./ดล.
- ผู้หญิง: 0.59 – 1.04 มก./ดล.
หากค่าดังกล่าวอยู่ในระดับปกติ แสดงว่าไตยังสามารถทำหน้าที่กรองของเสียได้ดี อย่างไรก็ตาม หากพบว่าค่า Creatinine สูงผิดปกติ อาจเป็นสัญญาณเตือนให้รีบตรวจสอบสุขภาพไตเพิ่มเติม
ค่า Creatinine สูงผิดปกติ เกิดจากอะไรได้บ้าง?
เมื่อผลการตรวจสุขภาพแสดงว่า ค่า Creatinine สูงผิดปกติ สิ่งแรกที่ควรทำคือทำความเข้าใจว่าสาเหตุมาจากอะไร เพราะ Creatinine คือ ตัวบ่งชี้สำคัญของการทำงานของไต หากมีค่าผิดปกติอาจสะท้อนถึงความเสี่ยงหรือปัญหาสุขภาพที่ควรได้รับการดูแลอย่างเร่งด่วน ซึ่งสาเหตุที่พบบ่อยมีดังนี้
โรคไตเรื้อรัง (Chronic Kidney Disease)
ภาวะที่ไตค่อย ๆ สูญเสียความสามารถในการกรองของเสีย ส่งผลให้ Creatinine สะสมในเลือดมากขึ้น
ภาวะขาดน้ำ (Dehydration)
เมื่อร่างกายขาดน้ำ เลือดจะมีความเข้มข้นขึ้น และทำให้ระดับ ค่า Creatinine คือ สูงขึ้นชั่วคราวได้
การใช้ยาที่มีผลต่อไต
ยาบางชนิด เช่น ยาต้านการอักเสบ (NSAIDs) หรือยาฆ่าเชื้อบางกลุ่ม อาจทำให้การทำงานของไตลดลงจนค่า Creatinine เพิ่มขึ้น
การบาดเจ็บหรือสลายกล้ามเนื้อ (Rhabdomyolysis)
เมื่อกล้ามเนื้อเสียหายจากอุบัติเหตุหรือออกกำลังกายหนักเกินไป ร่างกายจะปล่อย Creatinine เข้าสู่กระแสเลือดมากผิดปกติ
การติดเชื้อในระบบทางเดินปัสสาวะหรือติดเชื้อในกระแสเลือด
การติดเชื้อที่ลุกลามหรือส่งผลต่อระบบไต อาจเป็นสาเหตุที่ทำให้ค่าดังกล่าวสูงขึ้นและต้องได้รับการรักษาโดยเร็ว
Creatinine สูง ต้องทำอย่างไร? ปรับพฤติกรรม ลดความเสี่ยงไตเสื่อม
เมื่อพบว่าค่า Creatinine คือ สูงกว่าค่าปกติ ไม่ควรละเลยหรือปล่อยไว้โดยไม่ตรวจสอบเพิ่มเติม เพราะอาจเป็นสัญญาณเริ่มต้นของภาวะไตเสื่อมหรือโรคไตเรื้อรัง การดูแลตัวเองและวางแผนป้องกันตั้งแต่เนิ่นๆ จะช่วยลดความเสี่ยงและรักษาสุขภาพไตได้อย่างมีประสิทธิภาพ โดยสามารถเริ่มต้นได้จากแนวทางดังต่อไปนี้
- ปรึกษาแพทย์เพื่อประเมินค่า eGFR ควบคู่กับค่า Creatinine เพื่อวิเคราะห์ความรุนแรงที่แท้จริง
- ตรวจสอบปัจจัยเสี่ยงอื่นร่วมด้วย เช่น ความดันโลหิตสูง เบาหวาน หรือโรคหัวใจ
- หลีกเลี่ยงการใช้ยาบางชนิดโดยไม่จำเป็น โดยเฉพาะยาต้านการอักเสบและสมุนไพรที่ไม่ผ่านมาตรฐาน
- ปรับพฤติกรรมการใช้ชีวิต เช่น การลดอาหารเค็ม ดื่มน้ำให้เพียงพอ และควบคุมปริมาณโปรตีนในอาหาร
- รักษาโรคร่วม เช่น ภาวะทางเดินปัสสาวะอักเสบ การติดเชื้อ หรือโรคเรื้อรังที่เกี่ยวข้องกับระบบไตให้หายขาด
การเข้าใจว่า ค่า Creatinine สูง เกิดจาก สาเหตุใด และลงมือปรับพฤติกรรมอย่างเหมาะสม จะช่วยชะลอหรือหยุดยั้งภาวะไตเสื่อมได้ในระยะยาว และหากพบค่าผิดปกติ ควรรีบพบแพทย์เพื่อวางแผนการดูแลอย่างถูกต้อง
ค่า Creatinine ต่ำผิดปกติ เกิดจากอะไร? รู้เท่าทันเพื่อไม่ประมาทต่อสุขภาพ
ในขณะที่หลายคนกังวลเกี่ยวกับ ค่า Creatinine สูง แต่อีกด้านหนึ่งที่ไม่ควรมองข้ามคือ ค่า Creatinine ต่ำผิดปกติ ซึ่งอาจสะท้อนถึงภาวะสุขภาพบางอย่างที่ควรได้รับการตรวจสอบเพิ่มเติม แม้ไม่ใช่สัญญาณของโรคไตโดยตรง แต่ก็ควรให้ความสนใจ เพราะ Creatinine คือ ดัชนีชี้วัดที่สัมพันธ์กับมวลกล้ามเนื้อ ระบบการเผาผลาญ และสุขภาพโดยรวม
มวลกล้ามเนื้อน้อย
ในผู้ที่มีมวลกล้ามเนื้อน้อย เช่น ผู้สูงอายุหรือผู้ป่วยติดเตียง ร่างกายจะสร้าง Creatinine น้อยลง ทำให้ระดับในเลือดต่ำ
ตั้งครรภ์
หญิงตั้งครรภ์โดยเฉพาะในไตรมาสแรกถึงสอง อาจมี ค่า Creatinine ค่าปกติ ที่ต่ำกว่าคนทั่วไปจากการเพิ่มขึ้นของปริมาณเลือดและการทำงานของไต
ภาวะทุพโภชนาการ
การขาดโปรตีนหรือพลังงานสะสมเรื้อรัง อาจลดการสังเคราะห์ Creatinine และส่งผลต่อระบบการทำงานของร่างกายโดยรวม
โรคตับเรื้อรัง
ตับที่ทำงานผิดปกติจะมีผลต่อกระบวนการสร้างสารตั้งต้นของ Creatinine ส่งผลให้ค่าที่ตรวจได้นั้นต่ำกว่าปกติ
โรคพันธุกรรมบางชนิด
บางภาวะทางพันธุกรรมที่เกี่ยวข้องกับการสร้างกล้ามเนื้อ หรือระบบเมตาบอลิซึมอาจทำให้ ค่า Creatinine คือ ต่ำกว่ามาตรฐานอย่างมีนัยสำคัญ
Creatinine คือ ค่าที่ไม่ควรมองข้ามเมื่อพูดถึงสุขภาพไต
จากทั้งหมดที่กล่าวมา จะเห็นได้ว่า Creatinine คือ ค่าทางชีวเคมีที่สะท้อนการทำงานของไตได้อย่างชัดเจน ทั้งยังสัมพันธ์กับค่าวิเคราะห์อื่น ๆ เช่น BUN คือ, ค่าไต, และ eGFR ซึ่งหากมีค่าผิดปกติ ไม่ว่าจะเป็น Creatinine ค่าปกติ ที่เปลี่ยนแปลงไปในทางสูงหรือต่ำ ก็ควรตรวจสอบเพิ่มเติมว่าความผิดปกตินั้นมาจากสาเหตุใด ไม่ว่าจะเป็นปัญหาด้านโภชนาการ โรคเรื้อรัง หรือการใช้ยา
หากคุณกำลังกังวลเรื่องสุขภาพไต อย่ารอให้สายเกินไป แนะนำให้ตรวจสุขภาพประจำปี และปรึกษาแพทย์เพื่อวางแผนการดูแลที่เหมาะสมที่สุด
